Еңбекақы төлемі

Ұйымдастырушылық-құқықтық нысанымен құрылған мемлекеттік мекеменің немесе қазыналық кәсіпорынның мемлекеттік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтардың айлық жалақысын есептеу үшін «Педагог мәртебесі туралы» ҚРЗ 8 б. 3 т. сәйкес, аптасына нормативтік оқу жүктемесі белгіленген.
Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын берген кезде сауықтыруға арналған жәрдемақының мөлшері аптасына белгіленген нақты оқу жүктемесі есебінен анықталады.
Кәсіподақ бұл мәселе бойынша нақты түсіндірмелерді бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде жариялаған.
Кейбір білім беру ұйымдарында педагогтарға ақылы еңбек демалысына берілетін сауықтыруға арналған жәрдемақы мөлшері, олардың нақты жүктемесін есепке алмай, нормативті оқу жүктемесінен есептейді.
Жәрдемақы мөлшерін есептеудің мұндай тәсілі дұрыс па? Педагогтардың сауықтыруға арналған жәрдемақы мөлшерін нақты оқу жүктемесін есепке алмай анықтау, қолданыстағы заңнама нормаларын дұрыс түсінбеудің салдары болып табылады.
ҚР Еңбек кодексінің 139 б. 10 т. сәйкес, азаматтық қызметшілерге лауазымдық айлықақы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақы төлене отырып, ұзақтығы күнтізбелік отыз күннен кем болмайтын жыл сайынғы ақысы төленетін негізгі еңбек демалысы беріледі.
Осы тұста, лауазымдық айлықақы (ЛА): «Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кәсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы №1193 Қаулысының 3 т. 2) тармақшасына сәйкес, ұйымдар қызметкерлерінің ЛА (тарифтік мөлшерлемесі) атқаратын лауазымдарының функционалдық блоктарға жатқызылуына және мамандығы бойынша жұмыс өтіліне, тағайындалған біліктілік разрядтарына қарай (жұмысшылар үшін) ЛА (тарифтік мөлшерлемесі) есептеу үшін бекітілген тиісті коэффициенттерді БЛА мөлшеріне көбейту жолымен айқындалады.
Педагогтардың жекелеген санаттары үшін ЛА (тарифтік мөлшерлемелер) бір аптаға белгіленген оқу жүктемесіне қарай айқындалады.
Лауазымдық айлықықы көлемі оқу жүктемесімен анықталмайтын білім беру ұйымдарының штаттық қызметкерлерінің (басшылар, олардың орынбасарлары, әлеуметтік педагог, әдіскер, педагог-психолог және т.б.) жалақысын есептеу кезінде қиындықтар туындамайды.
Педагогтардың жекелеген санаттары үшін ҚР қолданыстағы заңнамасы еңбекке ақы төлеуді қалыптастыратын факторлардың бірі ретінде нормативті оқу жүктемесін белгіледі, соған сәйкес айлық жалақы анықталады («Педагог мәртебесі туралы» ҚРЗ 8 б. 3 т.
Оқу жүктемесінің нормативті мөлшері белгіленетін педагогтар үшін, лауазымдық айлықақы «айлық жалақы» болып табылады. «Бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын мемлекеттік білім беру ұйымдары қызметкерлеріне жалақыны есептеу қағидаларын бекіту туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 29 қаңтардағы № 40 бұйрығының 7 және 9 тармақтарында білім беру ұйымдарының мұғалімдеріне, оқытушыларына, тәрбиешілеріне және басқа да педагогтарға лауазымдық айлықақылар апталық нормативтік оқу жүктемесіне сәйкес төленеді және олардың астрономиялық сағат бойынша жұмсаған жұмыс уақытына қарай белгіленеді.
Педагогтың айлық жалақысы лауазымдық айлықақыны олардың апталық нақты жүктемесіне көбейту және шыққан нәтижені белгіленген нормативтік апталық оқу жүктемесіне бөлу жолымен белгіленеді.
Осылайша, жалақының негізгі бөлігі есептеледі, оған еңбекақы жүйесінде қарастырылған үстеме мен қосымша ақылар кірмейді және де, ол қызметкердің шын мәнінде, лауазымдық айлықақысы болып табылады.
Осыған байланысты, сауықтыруға арналған жәрдемақы әр қызметкерге жеке, оның атқаратын лауазымына, орындаған жұмысына, еңбек көлеміне байланысты белгіленетін және төленетін лауазымдық айлықақы мөлшерінде төленеді.
Мұнымен келіспеу мүмкін емес, өйткені оқу жүктемесі аптасына 18 сағатты құрайтын мұғалім мен аптасына 27 немесе одан да көп сағатты құрайтын басқа мұғалімнің жұмыс көлемі, мөлшері әр түрлі, демек, әр түрлі лауазымдық айлықақы, яғни, үстеме және қосымша ақыларды қоспағанда, әр түрлі айлық жалақы болады.
Аталған айқындама бойынша қолданыстағы құқық нормаларын дұрыс түсіндірмеудің алдын алу мақсатында, ҚР БжҒМ, «Атамекен» ҚР ҰКП мен «Қазақстандық салалық білім және ғылым қызметкерлерінің кәсіптік одағы» ҚБ арасындағы 2018-2020 жылдарға арналған әлеуметтік әріптестік туралы Салалық келісімге 9.2 тармағын енгізіліп, онда жұмыс беруші өзіне төмендегідей міндеттеме алды: «Азаматтық қызметшілерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беру кезінде, лауазымдық айлық мөлшерінде сауықтыру жәрдемақысын төлеуді қамтамасыз ету. Нормативтік оқу жүктемесі белгіленген мұғалімдердің, оқытушылардың, қосымша білім беру педагогтерінің, тәрбиешілердің, басқа педагог қызметкерлердің сауықтыру жәрдемақыларының мөлшері еңбек демалысын беру күніне олардың нақты оқу жүктемесінен есептеледі. Лауазымды қоса атқару жағдайында жұмыс істейтін тұлғаларға жәрдемақы жалпы негіздемеде тағайындалып, төленеді».
ҚР Еңбек кодексінің 1 б. 1т. 8) тармақшасына сәйкес, Салалық Келісім, тараптардың міндетті түрде орындайтын құқықтық актісі болып табылады. «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР кодексінің 97 б. 3 т. сәйкес, келiсiм бойынша міндеттемені орындамау немесе бұзу – келiсiм бойынша мiндеттемелердiң орындалмауына кiнәлi тұлғаларға төрт жүз айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады (2778 теңге * 400 = 1 111 200 теңге).
Білім беру ұйымдарының басшылары мен олардың орынбасарларына қатысты, егер оқу жүктемесінің 0,5 көлемінен аспайтын мөлшері қоса атқару жағдайында еңбек шарты негізінде орындалса, оларға лауазымдық айлықақы көлеміндегі сауықтыру жәрдемақысы төленеді.
Айта кету керек, жалпы қағида бойынша, ҚР Еңбек кодексінің 1 б. 56) тармақшасына сәйкес, қоса атқарылатын жұмыс - қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты жағдайында тұрақты, ақысы төленетін басқа жұмысты орындауы.

Егер, білім беру ұйымдарының басшылары мен олардың орынбасарлары нормативті оқу жүктемесінің 0,5 көлемінен аспайтын мөлшерін қоса атқару жағдайында еңбек шарты негізінде орындаған болса, оларға еңбек демалысына шыққан кезде сауықтыру жәрдемақысы төленеді.
Осы тұста, айта кету керек, жалпы қағида бойынша, ҚР Еңбек кодексінің 1 б. 56) тармақшасына сәйкес, қоса атқарылатын жұмыс - қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты жағдайында тұрақты, ақысы төленетін басқа жұмысты орындауы.
Егер, білім беру ұйымдарының басшылары мен олардың орынбасарларына, белгіленген 40 сағаттан аспайтын апталық жұмыс уақыты ішінде оқу жүктемесі орындалған жағдайда, ақылы еңбек демалысына шыққан кезде сауықтыруға арналған жәрдемақы төленбейді.