+7 (7172) 21 04 54 
proin.kz@mail.ru 
Басқа
Қандай жағдайда қызметкерлерге жеке табыс салығы (ЖТС) бойынша стандарттық шегерімдер қолданылады?
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) 322 б. 2-т. сәйкес ҚР немесе шет мемлекеттің заңнамасына сәйкес жасалған еңбек шарты (келісімшарты) бойынша алынған (алуға жататын) кіріс салық агенттері болып табылмайтын тұлғалардан алынған (алуға жататын) жұмыскердің салық салуға жататын кірісі болып табылады.
Салық кодексінің 346-б. 1-т. 1)-тармақшасына сәйкес республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің (бұдан әрі-АЕК) 14 еселенген мөлшері стандартты шегерімдер болып табылады. Стандартты шегерім әрбір күнтізбелік айға қолданылады.
Күнтізбелік жыл үшін стандартты шегерімнің жалпы сомасы республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын АЕК 168 еселенген мөлшерінен аспауға тиіс.
Аталған баптың 2) және 3)-тармақшаларына сәйкес күнтізбелік жыл үшін АЕК 882 еселенген мөлшері егер тұлға қолдану күніне:
- Ұлы Отан соғысына қатысушы, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының қатысушыларына теңестірілген адам және басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагері;
-
Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталған адам;
-
1941 жылғы 22 маусым – 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адам;
-
I, II немесе III топтардағы мүгедектігі бар жұмыскерлер;мүгедек бала;
-
он сегіз жасқа толғанға дейін әрбір осындай мүгедек бала үшін – мүгедек баланың ата-анасының, қорғаншыларының, қамқоршыларының бірі;
-
өмір бойына әрбір осындай адам үшін – «бала кезінен мүгедек» деген себеппен мүгедек деп танылған адамның ата-анасының, қорғаншыларының, қамқоршыларының бірі;асырап алынған бала он сегіз жасқа толғанға дейін әрбір осындай адам үшін – бала асырап алушылардың бірі;
-
жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарттың қолданылу мерзімі кезеңінде әрбір осындай адам үшін – жетім балаларды және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына қабылдап алған ата-аналардың бірі болып табылатын болса жүргізіледі.
Яғни көрсетілген тұлғалардың табысы күнтізбелік жылға АЕК 882 еселенген мөлшерінен аспайтын болса жеке табыс салығынан босатылады.
Аталған салықтық шегерімдер қолданбаған жағдайда, жеке тұлға өтініш пен растайтын құжаттарды жұмыс берушіге ұсынуға құқылы, солардың негізінде ҚР Салық кодекснің 48-бабының 2-тармағында көзделген 3 жыл құрайтын талап қоюдың ескіру мерзімі шегінде табыстарға қайта есептеу жүргізеді.
Маңызды! міндетті түрде жұмыскер ЖТС ұстамау туралы күнтізбелік жылға АЕК 882 еселенген мөлшерінде стандартты шегерімді қолдану жөнінде өтініш жазу керек! Сондай-ақ ата-ананың екеуі бірдей мұндай шегерімді пайдалануға құқылы емес. Ал, ЖТС толық төленуі үшін жауаптылық жұмыс берушіге емес, жеке тұлғаға жүктеледі.
ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)» Заңының 320 бабының 1 тармағына сәйкес дивидендтер түрiндегi кірістерді қоспағанда, салық төлеушiнiң кірістеріне 10 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салынады.
20.12.2021 жылғы № 85-VII ҚР «Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңымен 2022 жылдың 1 қаңтардан бастап Салық кодексінің 346 бабының 1 тармағы 1)-тармақшасы келесі редакцияда қолданысқа енгізіледі: «Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің (бұдан әрі-АЕК) 14 еселенген мөлшері. Стандартты шегерім әрбір күнтізбелік айға қолданылады. Күнтізбелік жыл үшін стандартты шегерімнің жалпы сомасы АЕК 168 мөлшерінен аспауға тиіс».
2022 жылдың қаңтар айынан АЕК 3063 теңгені құрайды.
Осыдан, салық салынатын табыс анықталады:
Барлық табыстан 10% міндетті зейнетақы жарнасы (МЗЖ), 2% міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жарнасы (МӘМС) шегеріледі, кейін салық шегерімі алынады 14 АЕК 14*3063 = 42 882 теңге.
Мысал ретінде 150 000 теңге табысты қарастырайық:
1 қадам: 150 000 теңгеден - 10% МЗЖ = 15 000 тг.
2 қадам: 150 000 теңгеден – 2% МӘМС = 3 000 тг.
3 қадам: 150 000–15 000 – 3000– 42 882 = 89 118 тг. (салық салынатын табыс)
4 қадам: салық салынатын табыс 10% ЖТС есептеледі:
89 118 тг * 10% ЖТС=8 911 тг.
Жиыны: 15 000 + 3000 + 8 911 = 26 911 тг (салық жүктемесі және жарналар).
Осылайша 150 000 теңгеден 26 911 теңге ұсталынады.
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы толық түсіндірме Қазақстандық салалық білім және ғылым қызметкерлерінің кәсіптік одағы тарапынан https://www.facebook.com/.../pcb.../1821355821369184/ парақшасында жарияланған болатын.
«Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» ҚР Заңының (бұдан әрі-МӘМС туралы Заң) 26-бабының 1-тармағы негізінде Қорға жарналарды мемлекет ай сайын ағымдағы айдың алғашқы бес жұмыс күні ішінде келесі тұлғалар үшін ҚР бюджеттік заңнамасында белгіленген тәртіппен төлейді:
1) балалар;
2) жұмыссыз ретінде тіркелген адамдар;
3) жұмыс істемейтін жүкті әйелдер;
4) осы тармақтың 5) тармақшасында көзделген адамдарды қоспағанда, бала (балалар) үш жасқа толғанға дейін оны (оларды) тәрбиелеп отырған жұмыс істемейтін адам (баланың заңды өкілдерінің бірі);
5) жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты, бала (балалар) үш жасқа толғанға дейін оның (олардың) күтіміне байланысты демалыста жүрген адамдар;
6) мүгедек балаға күтім жасауды жүзеге асыратын жұмыс істемейтін адамдар;
6-1) бала кезінен бірінші топтағы мүгедекке күтім жасауды жүзеге асыратын жұмыс істемейтін адам;
7) зейнетақы төлемдерін алушылар, оның ішінде Ұлы Отан соғысының ардагерлері;
8) қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің мекемелерінде (қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерді қоспағанда) сот үкімі бойынша жазасын өтеп жатқан адамдар;
9) тергеу изоляторларындағы адамдар, сондай-ақ үйқамақ түріндегі бұлтартпау шарасы қолданылған жұмыс істемейтін адамдар;
10) жұмыс істемейтін қандастар;
11) "Алтын алқа", "Күміс алқа" алқаларымен наградталған немесе бұрын "Батыр ана" атағын алған, сондай-ақ I және II дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен наградталған көпбалалы аналар;
12) мүгедектер;
13) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары білім беру, сондай-ақ жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысанында білім алып жатқан адамдар;
14) жұмыс істемейтін мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алушылар.
Осылайша, "Алтын алқа", "Күміс алқа" алқаларымен наградталған немесе бұрын "Батыр Ана" атағын алған, сондай-ақ I және II дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен наградталған көп балалы аналар мен мүгедектер жарналарды төлеуден босатылады, олар үшін МӘМС жарналарын мемлекет төлейді.
Сонымен қатар, МӘМС туралы Заңның 28-бабы 7-тармағына сәйкес қорға жарналарды төлеуден келесі тұлғалар босатылады:
1) МӘМС туралы Заңның 26-бабы 1 тармағында көрсетілген адамдар;
2) әскери қызметшілер;
3) арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері;
4) құқық қорғау органдарының қызметкерлері.
Ескеру керек! Екі немесе одан да көп жұмыс берушілермен еңбек қатынастары кезінде жұмыскердің МӘМС жарналарын ұстап қалу келесідей жүзеге асырылады:
МӘМС туралы Заңның 29-бабы 3-тармағына сәйкес жарналарды есептеу үшін қабылданатын ай сайынғы кіріс жеке тұлғаның кірістерінің барлық түрінің сомасы бойынша есептелуге және ең төмен жалақының 10 еселенген мөлшерінен аспауға (бұдан әрі- ЕТЖ 01.01.2022 жылдан бастап 60 000 теңге) тиіс.
Қызметкер жұмыс берушіге өз қалауы бойынша (ауызша немесе жазбаша хабардар ете отырып) басқа жұмыс берушіден 10 ЕТЖ-дан артық жұмыскердің жарналарын есептеуді, ұстап қалуды және аударуды болдырмау мақсатында МӘМС-ке есептелген және аударылған жарналар туралы анықтаманы ұсынады.
Мұндай құжат жұмыс беруші және (немесе) салық органы берген, алынған кірістердің, есептелген және төленген жарналардың сомалары туралы анықтама болып табылады.
Яғни, егер негізгі және қосымша жұмыс бойынша жұмыс істейтін қызметкердің табысы (қоса атқару шарттарында) ең төмен жалақының 10 еселенген мөлшерінен (600 000 теңге) асатын болса, онда МӘМС жарнасы тек негізгі жұмыс орны бойынша ұсталатын болады.
Толық ақпаратпен https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000405 сілтеме бойынша және Салалық кәсіподақтың Facebook-тегі ресми парақшасынан https://www.facebook.com/profsoyuzrabotnikovobrazovaniya танысуға болады.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2021 жылғы 11 қарашадағы № 559 бұйрығымен мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялауды жүргізу қағидалары бекітілген (бұдан әрі -Қағидалар).
Қолданысқа енгізілген Қағидалар білім беру ұйымдарының іс жүзіндегі қызметкерлерге ротация кезінде еңбек қатынастарын ресімдеу қалай жүргізіледі деген сұрақ туындайды.
Ротациялау рәсімін жүзеге асыру кезінде еңбек заңнамасын бұзылуын алдын алу мақсатында келесі түсіндірмені ұсынамыз:
«Ротация» ұғымы ҚР «Білім туралы» Заңында айқындалған. Аталған заңның 1 бабы 45-1) тармақшасына сәйкес мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшыларын ротациялау – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдарының қарамағындағы мемлекеттік білім беру ұйымдарының бірінші басшылары арасындағы лауазымдық орын ауыстыру.
Бұл жерде, жұмыс беруші ретінде білім басқармасы және білім беру ұйымдары басшыларының (жұмыскер ретінде) еңбек қатынастары Қазақстан Республикасының Еңбек кодексімен (бұдан әрі – ҚР ЕК) реттеледі. Демек, ротация нәтижелері еңбек шартымен бекітілуі қажет.
ҚР ЕК 33-бабы 2-тармағына сәйкес жұмыскерді басқа жұмысқа ауыстыру кезінде қолданыстағы еңбек шартына тараптар қол қойған екі данада қосымша келісім түрінде жазбаша нысанда өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі. Еңбек шартына өзгерістер мен толықтырулар енгізудің алдында Қағидалардың 14-тармағына сәйкес бірінші басшыны 5 жыл мерзімге ауыстыру тәртібімен лауазымға тағайындау туралы жұмыс берушінің актісі жасалады.
Осылайша, ротацияны жүзеге асыру кезінде еңбек шартына қосымша келісіммен еңбек шартының талаптары өзгертілуі мүмкін:
1) білім беру ұйымының орналасқан жері;
2) жалақы көлемі;
3) еңбек шартының қолданылу мерзімі.
Қағидалардың 15-тармағына сәйкес бірінші басшыларды ротациялау кезінде ротацияланушының біліктілік санаты оның қолданылу мерзімі өткенге дейін сақталатынын есте сақтау маңызды.
Ұйым басшысы ауысқан жағдайда құжаттар мен істерді қабылдау-тапсыру міндетті рәсім болып табылады. Айта кету керек, ҚР ЕК-де қабылдау-тапсыру тәртібін реттейтін нормалар айқындалмаған. Дегенмен, білім беру ұйымдарының бірінші басшыларының ауысуы кезінде материалдық құндылықтарды, құрылтай және басқа құжаттарды, ұйымның мөрлерін және т.б. қабылдау-беруді дұрыс рәсімдеу маңызды, себебі қабылдау-тапсыру актісінің болмауы кейіннен құқықтық сипаттағы белгілі бір проблемаларды, сондай-ақ басшылар үшін елеулі қиындықтар тудыруы мүмкін.
Істер мен құжаттарды беруді ұйым басшысының өкімдік құжаты негізінде жүргізген жөн. Мұндай құжат басқарма басшысының бұйрығы немесе өкімі болуы мүмкін. Өкімдік құжатпен қабылдау-беру жөніндегі комиссия құрылады, рәсімді өткізу мерзімдері айқындалады.
Қабылдау-тапсыру актісі төрт данада ресімделеді: біреуден – ауысатын басшылар үшін; үшіншісі – білім беру ұйымының бухгалтериясы үшін, төртіншісі – Басқарма үшін. Актілерге комиссия мүшелері мен басшылар қол қояды.
Жаңа басшының дербес деректерін әділет, статистика және салық қызметі органдарына, сондай-ақ ұйымға қызмет көрсетуші банкке хабарлама мен жаңа басшыны тағайындау туралы Басқарма бұйрығының көшірмесін қоса бере отырып, хабарлау қажет.
ҚР «Педагог мәртебесі туралы» заңының 18 бабы 1-тармағына сәйкес педагог бұрын алған кәсіптік құзыреттерін сақтап-тұру және дамыту мақсатында біліктілігін арттыру курстарынан өтеді, олардан өту тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
Педагогтардың біліктілігін арттыру - оқыту мен оқыту сапасын арттыру үшін жаңа білім алуға, сондай-ақ бұрын алған кәсіби білімдерін, біліктерін, дағдылары мен құзыреттерін қолдауға, кеңейтуге, тереңдетуге және жетілдіруге мүмкіндік беретін кәсіптік оқыту нысаны.
Педагогтардың біліктілігін арттыруға арналған ұйымдардың тізбесі «Педагогтардың біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және жүргізу, сондай-ақ педагогтың қызметін курстан кейінгі қолдау қағидалары туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 95 бұйрығымен реттеледі (әрі қарай-Қағида https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1600013420).
Қағиданың 5 тармағына сәйкес біліктілікті арттыру курстарын келесі білім беру ұйымдары өткізеді:
«Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы;
«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы;
«Бөбек» Ұлттық ғылыми-практикалық білім беру, сауықтыру орталығы;
Түзеу педагогикасы ұлттық ғылыми-практикалық орталығы;
Адамның үйлесімді дамуы Ұлттық институты;
Ұлттық ғылыми-практикалық дене тәрбиесі орталығы;
«Атамекен» ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасы;
«Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы;
Меншік нысанына қарамастан және Жарғыға сәйкес курстар өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын жоғары оқу орындары, заңды тұлғалар;
облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының әдістемелік кабинеттері.
БІЛУ МАҢЫЗДЫ!!! Тізбеде қарастырылмаған ұйымдарда біліктілік арттыру курстарынан өту есепке алынбайды.
Осыған орай, мамандандырылған және арнаулы білім беру ұйымдары үшін нормативтік оқу жүктемесін реттеу мақсатында Салалық кәсіподақ Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне осы мәселені түсіндіру жөнінде хат жіберілген.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым бірінші вице-министрі Ш.Т. Қаринованың түсіндірмесін танысу үшін жариялаймыз.
ҚР Еңбек кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 133 бабы 3- тармағына сәйкес еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақылар жұмыскерлерге еңбекке қабілетсіздіктің бірінші күнінен бастап жұмысқа қабілеттілігі қалпына келген күнге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін ҚР заңнамасына сәйкес төленеді.
Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақы ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 908 бұйрығымен бекітілген Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай қағидаларына (бұдан әрі – Қағида) сәйкес жұмыскердің орташа жалақысы негізге алына отырып есептеледі.
Қағиданың 8 тармағымен барлық жағдайларда орташа күндік (сағаттық) жалақы есеп айырысу кезеңде есептелген жалақы сомасын есеп айырысу кезеңдегі жұмыс күндерінің (сағаттарының) санына бөлу жолымен, жұмыс уақытының балансына сүйене отырып, яғни бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасымен айқындалатыны көрсетілген.
Бір айға төленетін жәрдемақының мөлшері еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшерлерін айқындау туралы ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1103 Қаулысына сәйкес тиісті жылғы айлық есептік көрсеткіштің он бес еселенген шамасынан аспауы тиіс.
Жоғарыда айтылғанның негізінде 15.10.2021ж. - 05.11.2021ж. аралығындағы кезеңді 15.10. -31.10.2021ж. есеп айырысу кезеңіне бөлу қажет. Қазан айындағы жәрдемақының ең жоғарғы шегі 15 АЕК-тен аспауы тиіс.
Сондай-ақ, жұмыскерде 2021ж. қараша айында екі түрлі еңбекке уақытша жарамсыздық парағы болғанына қарамастан, жәрдемақы 01.11. - 10.11.2021ж. кезеңінде 15 АЕК-тен аспауы керек
Осылайша, жұмыскерге еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақы әрбір еңбекке жарамсыздық парағы үшін төленуі қажет, бірақ айына 15 АЕК-тен аспауы тиіс.
Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы мөлшерінің мардымсыз төмен екенін ескере отырып, Салалық кәсіподақ ҚР Кәсіподақтар федерациясымен бірлесіп осы жәрдемақыны есептеу әдістемесін өзгерту және мөлшерін ұлғайту бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатқанын атап өткен жөн.
ҚР Еңбек кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 133 бабы 3- тармағына сәйкес еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақылар жұмыскерлерге еңбекке қабілетсіздіктің бірінші күнінен бастап жұмысқа қабілеттілігі қалпына келген күнге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін ҚР заңнамасына сәйкес төленеді.
Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақы ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 908 бұйрығымен бекітілген Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай қағидаларына (бұдан әрі – Қағида) сәйкес жұмыскердің орташа жалақысы негізге алына отырып есептеледі.
Қағиданың 8 тармағымен барлық жағдайларда орташа күндік (сағаттық) жалақы есеп айырысу кезеңде есептелген жалақы сомасын есеп айырысу кезеңдегі жұмыс күндерінің (сағаттарының) санына бөлу жолымен, жұмыс уақытының балансына сүйене отырып, яғни бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасымен айқындалатыны көрсетілген.
Бір айға төленетін жәрдемақының мөлшері еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшерлерін айқындау туралы ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1103 Қаулысына сәйкес тиісті жылғы айлық есептік көрсеткіштің он бес еселенген шамасынан аспауы тиіс.
Жоғарыда айтылғанның негізінде 15.10.2021ж. - 05.11.2021ж. аралығындағы кезеңді 15.10. -31.10.2021ж. есеп айырысу кезеңіне бөлу қажет. Қазан айындағы жәрдемақының ең жоғарғы шегі 15 АЕК-тен аспауы тиіс.
Сондай-ақ, жұмыскерде 2021ж. қараша айында екі түрлі еңбекке уақытша жарамсыздық парағы болғанына қарамастан, жәрдемақы 01.11. - 10.11.2021ж. кезеңінде 15 АЕК-тен аспауы керек
Осылайша, жұмыскерге еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақы әрбір еңбекке жарамсыздық парағы үшін төленуі қажет, бірақ айына 15 АЕК-тен аспауы тиіс.
Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы мөлшерінің мардымсыз төмен екенін ескере отырып, Салалық кәсіподақ ҚР Кәсіподақтар федерациясымен бірлесіп осы жәрдемақыны есептеу әдістемесін өзгерту және мөлшерін ұлғайту бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатқанын атап өткен жөн.
Жұмыс уақытынан тыс мезгілде мұғалімдерді кезекшілікке тұруға міндеттеуге жұмыс берушінің құқығы жоқ. ҚР «Педагог мәртебесі туралы» заңының 6-бабы 2-тармағы 1)-тармағында - педагогты оның кәсіби міндеттеріне байланысты емес жұмыс түрлеріне тартуға жол берілмейтіндігі туралы нақты көрсетілген. Сонымен қатар, осы баптың 2-тармағының талаптарын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкелетіндігі көзделген.
Кәсіби міндеттеріне қатысы жоқ жұмыс түрлеріне тарту мәжбүрлі еңбек болып саналады.
ҚР Конституция бойынша мәжбүрлі еңбекке тыйым салынған. ҚР Конституциясының 24-бабы 1-тармағына сәйкес «Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі».
Сондықтан да, жұмыс берушінің түрлі кезекшіліктерге немесе басқа да кәсіби міндеттеріне байланысты емес жұмыс түрлеріне педагогтарды тартуға кұқығы жоқ.
МҰҒАЛІМДЕР МЕН ЖҰМЫС БЕРУШІЛЕР БІЛУІ МАҢЫЗДЫ! Сабақтар арасында берілетін қысқаша үзілістер жұмыс уақыты болып табылатындықтан, жұмыс берушінің бекітілген кестеге сәйкес мұғалімдердің кезекшілігін ұйымдастыруға құқығы бар. Мұғалімдердің кезекшілігі сабақ басталардан 20 минут бұрын басталуы керек және ол аяқталғаннан кейін 20 минуттан аспауы тиіс.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабы 2-тармағына сәйкес әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат алуға және таратуға құқығы бар. Демек, қандай бұқаралық ақпарат құралдарынан ақпарат алатынын азаматтар өздері анықтайды.
«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 14-бабы 1-тармағына сәйкес бұқаралық ақпарат құралдарының өнімін таратуды меншік иесінің шешімі бойынша оның өзі, не шарт негізінде немесе өзге де заңды негіздерде редакция, баспагер, сондай-ақ ұйымдар мен азаматтар жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 2-бабы 2-тармағында азаматтар мен заңды тұлғалар өздерiнiң азаматтық құқықтарына өз еркiмен және өз мүддесiн көздей отырып ие болады, оларды жүзеге асырады, сондай-ақ егер заңнамалық актілерде өзгеше белгіленбесе, құқықтарынан бас тартады. Олар шарт негiзiнде өздерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн анықтауда және оның заңнамаға қайшы келмейтін кез келген талаптарын белгiлеуде ерiктi екені көрсетілген.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 380-бабы 1-тармағында шарт еркіндігі принципінің мазмұны нақтыланған, яғни азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң құжаттарында немесе өз еркiмен қабылдаған мiндеттемеде шарт жасасу мiндетi көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол берiлмейдi.
Сонымен, белгілі бір газеттерге жазылымды азаматтарға рәсімдеу міндетті болуы үшін, мұндай міндетті қандай да бір тиісті заңнамалық актімен бекіту қажет. Ол кезде, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 399-бабына сәйкес басылымға жазылуды шартты түрде міндеттеуге мүмкіндік туындайтын еді. Алайда, басылымға жазылу міндеттемесі ешқайда бекітілмеген. Сонымен қатар, ол жоғарыда келтірілген ақпараттарды алу еркіндігінің нормаларына анық қарама-қайшы келер еді.
Сондықтан да, мемлекеттік мекемелердің, кәсіпорындар немесе жеке меншіктегі ұйымдардың қызметкерлері болсын бұқаралық ақпараттық құралдардың қандай да бір басылымына мәжбүрлі түрде жаздыруға құқықтық негіздер жоқ.
Педагог қызметкерлерді мәжбүрлі түрде газет-журналға жаздыру жағдайлары жиі орын алатындықтан, олар үшін қосымша қорғау тетігі пайда болды. ҚР «Педагог мәртебесі туралы» заңының 6-бабының 2-тармағы, 4-тармақшасына сәйкес, педагогке тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу бойынша міндетті жүктеуге жол берілмейді.
Бұл норманы бұзғаны үшін кінәлі тұлғалар «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР Кодексінің 409-бабының 7-3 тармағына сәйкес әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
Мәжбүрлі түрде басылымға жазылудан бас тартқаны үшін жұмыс беруші қолданған кез келген санкцияға шағым жасалуы мүмкін.
