Жаңалықтар

Салалық кәсіподаққа мектеп мұғалімдерінен түсетін көптеген сұрақтардың ішінде маңызды орын алатын сұрақтар сабақ кестесіне қатысты, сабақтар арасындағы бос уақыт аралығының саны туралы. (Кестеде «терезелер» көп, бұл заңды ма? Қандай нормативтік актілер кесте құру тәртібін реттейді және т. б.? ) Осыған байланысты келесі түсіндірмені ұсынамыз:

Сабақ кестесі - білім алушылар мен педагогикалық ұжымның жұмысындағы негізгі бастама. Оқу процесінің барлық қатысушыларының жұмыс қабілеттілігі және өткізілетін сабақтардың жалпы тиімділігі сабақ кестесінің қаншалықты дұрыс жасалуына байланысты.

Білім алушылар білімді жақсы меңгеруі және педагогтардың еңбегі нәтижелі болуы үшін сабақ кестесін санитариялық қағидалар мен нормалар талаптарына сай құру қажет.

Сабақ кестесін құру кезінде көптеген критерийлер мен шектеулерді ескеру қажет, олардың ішінде оқу пәнінің күрделілігі және оны зерттеуге қажетті сағаттар саны, білім беру ұйымының аудиториялық қоры, білім алушыларға қойылатын белгілі бір жүктеме, мұғалімдерге жүктемені біркелкі бөлу және басқа параметрлер. Кесте құрудың көптеген критерийлері бар және олардың әрқайсысы өзіндік мәнге ие.

Білім беру ұйымдары сабақ кестесін әзірлеу кезінде ауыспалы қызмет түрлерін және сабақтардың ұзақтығы мен үзілістерді, күн мен апта ішінде рұқсат етілетін максималды оқу жүктемесін анықтайтын санитарлық ережелерді басшылыққа алуға міндетті. Ұзақ үзілістер мен шамадан тыс шаршауды болдырмау үшін оқушылардың жүктемесіне қойылатын гигиеналық талаптарды да ескеру қажет.

Сабақ кестесіндегі бос уақыт аралықтарының («терезелердің») көлемі нормативтік құқықтық актілермен белгілі бір санмен бекітілмеген, бірақ оқушылар мен мұғалімдердің жұмыс қабілеттілігінің оңтайлы нұсқасы мен оң динамикасын қамтамасыз ету үшін оларды азайту керек. Сабақ кестесін дұрыс құру ол бос уақыт блоктарын құру емес, керісінше қызмет түрлерінің ауысуын ескере отырып шамадан тыс жүктемені болдырмауды болжау. Ұзақ мерзімді «терезелер» оқушылар мен мұғалімдер үшін оқу процесінің жалпы тиімділігін төмендетуі мүмкін.

Сабақ кестесі оқу және оқудан тыс жүктемесін біркелкі және оптималды қамтамасыз етіп жасалуы керек, бұл оқу нәтижелеріне және оқу процесінің барлық қатысушыларының әл-ауқатына оң әсер етеді.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ-76 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларының (бұдан әрі - Санитариялық қағидалар) 71-тармағына сәйкес жалпы білім беру ұйымдарында сабақтың ұзақтығы 45 минуттан аспауы тиіс.

Бірінші сыныптарда оқу жүктемесін бірте-бірте арттыра отырып, оқу сабақтарының «сатылы» режимін қолданады. Қыркүйекте үш сабақ 35 минуттан, қазаннан бастап 45 минуттан жоспарланады. Сабақтарда дене шынықтыру минуттарын және көзге арналған жаттығулар өткізіледі.

Бірінші сынып оқушылары үшін бір жыл ішінде қосымша бір апталық демалыстар болуы тиіс.

Санитариялық қағидалардың 72-тармағына сәйкес жалпы білім беру ұйымдарындағы апталық оқу жүктемесі Санитариялық қағидаларға 3-қосымшада көрсетілген нормалардан аспауы тиіс.

Санитариялық қағидалардың 73, 74-тармақтарына сәйкес бастауыш мектепте қосарланған сабақтарды өткізуге жол берілмейді. Сабақ кестесін жасаған кезде бір күн және бір аптаның ішіндегі оқушының ақыл-ой еңбегіне қабілеттілік серпіні ескеріледі және Санитариялық қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес қиындығы бойынша пәндерді саралау кестесі пайдаланылады. Мектептің сабақ кестесі міндетті және факультативтік сабақтар үшін жеке жасалады.

Факультативтік сабақтар міндетті сабақтардың саны барынша аз күндері жоспарланады.

Салалық деңгейде оқу-ағарту қызметкерлері үшін еңбек жағдайын, жұмыспен қамтуды және әлеуметтік кепілдіктерді белгілеу жөніндегі 2024-2026 жылдарға арналған әлеуметтік әріптестік туралы Салалық келісімге сәйкес (6.3 және 6.4 тармақтары) сабақ кестесін жасау сабақ арасында ұзақ үзілістерге жол бермейтін педагогтің жұмыс уақытын ұтымды пайдалануды ескере отырып жүзеге асырылады дегенді есте сақтау қажет.

Сабақ өткізуден, кезекшіліктен, білім беруді ұйымдастырудың жоспарымен қарастырылған сабақтан тыс іс-шараларға (педагогикалық кеңес отырыстары, ата-аналар жиналысы және т.б.) қатысудан қалған бос сағаттарын педагог өз қалауынша пайдаланады.

Айта кету керек, бос уақыттың тым көп болуы іс жүзінде келесі сабаққа дейін концентрацияның төмендеуіне немесе жалпы шамадан тыс жүктемеге әкелуі мүмкін, өйткені келесі сабақты ұзақ уақыт күту керек.

Санитариялық қағидалар мен нормалар сияқты нормативтік құжаттар күнделікті және апталық жұмыс қабілеттіліктің динамикасын ескере отырып, пәндерді бөлуді талап етеді, бұл кестедегі «алшақтықты» емес, жүктемелердің біркелкі ауысуын білдіреді.

Ойлануды қажет ететін пәндерді жеңіл немесе қозғалысты талап ететін пәндермен (мысалы дене шынықтыру) кезектестеру маңызды.

Мектептер үшін бөлек қатаң талаптар бар, мысалы, еңбек сабақтарын қоспағанда «қосарланған сабақтарды өткізуге жол берілмейді».

Жоғарыда көрсетілген талаптар толыққанды демалыс болып табылмайтын ұзақ мерзімді жұмыспен қамтылмауды алдын алуда педагогтардың құқықтарын сақтауға және жұмыс уақытының ақылға қонымды режимін қамтамасыз етуге бағытталған.

Қазақстанда мұғалімнің қанша «терезесі» болуы мүмкін екендігі туралы нақты сан болмаса да, олардың көлемі жұмыс күнінен асып кетпеуі және мұғалімнің демалу құқығын және қалыпты еңбек ұзақтығын бұзбауы керек.

Бұл ретте, бір күн ішінде немесе аптасына «терезелердің» жалпы саны құқық нормаларымен регламенттелмейді.